سنگت وِچ پڑھے کلاسیکل شاعر

بابا فرید الدین مسعود گنج شکر(1280۔1188)

پنجابی زبان دے موڈھی صوفی شاعر  فرید  الدین مسعود ( بابا فرید گنج شکر ) جمال الدین سلیمان تے قُرسم              بی بی دے گھر جمے۔جمن تھاں کوٹھیول ملتان اے۔ بابا فرید خواجہ قُطب الدین بختیار کاکی دے مرید سن۔ بابا فرید دے مُرید خواجہ نظام الدین اولیاء ہوئے نیں۔ بابا فرید دی شاعری سِکھاں دی مذہبی کتاب”گرو گرنتھ صاحب” راہیں ساڈے تیک اپڑی بابا فرید دی شاعری  دی بنتر ”دوہڑا” اے۔دیکھ فریدا جو تھیا شکر ہوئی وِس

سائیں باجھوں آپنے ویدن کہیے کِس 

گرو نانک(1469۔1539 )

گرو نانک   کالوُ مہتا تے  ماتا ترِپتا     دے گھر تلونڈی رائے بھوئیں دی (پنجاب) وچ جمے۔ جیون دے اخیری ورھے کرتار پُور وِچ اٹھاراں ورھے لنگھائے۔ سانجھے جیون وسن دی نینہہ رکھی۔ دُنیا  دے وکھو وکھ دھرماں دے لوکاں نوں مِلے تے اکائی دی سوچ رکھن والے شاعراں دی شاعری کٹھی کیتی۔ آپ وی شعر جوڑے جو گُرو گرنتھ صاحب وِچ شامل نیں۔ 

جپ جی 

آد سچ جُگاد سچ

ہے بھی سچ  

نانک ہوسی بھی سچ 

شاہ حُسین(1599۔1539)

 شاہ حُسین ٹکسالی دروازہ لہور وچ  شیخ عُثمان دے گھر جمے ۔ مولوی ابو بکر توں دینی دُنیاوی تعلیم حاصل کیتی۔شاہ حُسین درویش بہلول دریائی دے مرید سن۔ اِک ہِندو مُنڈا مادھو شاہ حُسین دا مرید ہویا تے   دوہاں دا سچ سبندھ  اج وی مادھو لال حُسین بن کے جیوندا اے۔ آپ نوں پنجابی شاعری دی صنف”کافی” دا موڈھی مِتھیا جاندا اے۔ کافیاں نوں گاون لئی نال سُر وی لِکھے گئے نیں۔

                      کافی

حال دا محرم تُوں          میرے حال دا محرم تُوں ( رہاو )

اندر تُوں ہیں  باہر تُوں ہیں

روم روم وِچ تُوں

تُوں ہیں تانا تُوں ہیں بانا

سبھ کُجھ میرا  تُوں

کہے حُسین فقیر  نمانا

میں ناہیں سبھ تُوں

)1551 – 1637 بھائی گُرداس    (

 بھائی گُرداس  گوبند وال  پنجاب وِچ بھائی ایشر داس تے  ماتا جیونی دے گھر جمے۔  آپ نے چالیہہ واراں لِکھیاں نیں۔ مہان شاعر   سن۔  آپ دی شاعری نوں گرنتھ صاحب دی کُنجی آکھیا جاندا اے۔

وار 1

چَار وَرن چار مذہباں جَگ وِچ  ہندو مُسلمانے

خودی بخیل تکبری  کھِچو  تان کرین دھگانے

گَنگ  بنارس ہندواں مکہ کعبہ مُسلمانے

سُنت  رحیم کہائندے اِک نام دوءِ راہ بھُلانے

بید کتیب بھُلائیکے موہے لالچ دُنی شیطانے

سَچ کِنارے رہ گیا کھیہہ مَردے باہمن مَولانے

سِروں نہ مِٹے آون جانے

سُلطان باہو( 1629۔1691)

سُلطان باہو ضلع جھنگ دے پِنڈ اعوان  شور کوٹ وچ محمد بازید تے بی بی راستی دے گھر جمے۔مزاج شروع توں ہی درویشی والا سی۔سلطان باہو دا سارا کلام ” سی حرفی” وچ مِلدا اے۔ آپ فارسی دے وی بہت وڈے عالم سن۔ سلطان باہو دا تخلص” باہو” سی۔ آپ دا تعلق قادریہ سلسلے نال اے۔     

سی حرفی

الف اللہ چنبے دی بُوٹی من وِچ مُرشد لائی ہُو

نفی اثبات دا پانی مِلیئس ہر رگے ہر جائی ہُو

اندر بُوٹی مُشک مچایا جاں پھُلاں تے آئی ہُو

چِر جُگ مُرشد  ہَر دم  باہُو ایہہ بُوٹی جیں لائی ہُو

بُلھے شاہ(1680۔1757)

اصل ناں عبداللہ سی۔پر آپ بُلھے شاہ دے ناں نال مشہور ہوئے۔  سخی محمد درویش تے فاطمہ بی بی گھر اُچ گیلانیاں ” بہاولپور” وچ جمے۔ بُلھے شاہ دے مُرشد ” شاہ عنایت” سن۔آپ دا مزار قصور وچ اے۔

کافی

اَلِف اللہ رَتا دِل میرا

بے دی خبر نہ کائی

بے پڑھیاں کُجھ سمجھ نہ آوے

لَذَت اَلِف دی آئی

عین تے غین دا فرق نہ جاناں

گَل اَلِف  سمجھائی

بُلھا قَول اَلِف دے پُورے

دِل دی کرن صفائی

وارث شاہ( 1722۔1798)

وارث شاہ جنڈیالہ شیر خان ضلع شیخوپورہ وچ پیدا ہوئے۔ وارث شاہ دی ہیر نوں ” دیوانِ پنجاب” آکھیا جاندا اے۔

ہیر وارث شاہ 

                                             یاراں اساں نوں آن سوال کیتا  عِشق ہیر دا نواں بنایئے جی

ایس پریم دی جھوک دا سَبھ قِصہ جِیبھ سوہنی نال سُنایئے جی

نال عجب بہار دی شعر کہہ کے رانجھے ہیر دا میل مِلایئے جی

یاراں نال مجالساں وِچ بہہ کے مزا ہیر دے عِشق دا پایئے جی

دمودر داس  (1568-1484)

ہیر  رانجھے دا کمال دا قِصہ لِکھیا اے۔  ایہہ قِصہ بند دی بنتر وِچ لِکھیا گیا اے ۔ بحر نِکی اے۔ شاعری دا ڈھنگ اِنج اے جیویں فلم بنائی جاندی اے۔

ہیر دمودر

اکھیں ڈِٹھا قِصہ کِیتا   ، مَیں تاں گُنی     نہ کوئی

شوق شوق اُٹھی ہے مینڈی، تاں دِل امُک ہوئی

اساں مُونہوں اَلایا اوہو، جو کُجھ نظر پیو ای

آکھ دمودر اگے قِصہ، جو سُنے سبھ کوئی

سُن قاضی اِک عرض اساڈی ایہہ اِکتھ کہانی

لوح قلم نہ عرش  نہ  کُرسی ندریں   نہ آوے پانی

زمین زمانہ چند نہ سورج جوتی جوت سمانی

کوئی  تدوکا پاسوں ہووے تاں  میں شاہد آنی

میاں محمد بخش(1830۔1907)

میاں محمد بخش میرپُور کھڑی شریف  وچ   شمس الدین قادری پیدا ہوئے۔آپ دے روحانی مُرشد غازی قلندر پیر دمڑی والا سن ۔آپ نے قصہ سخی خواص، مرزا صاحباں، سوہنی مہینوال تے شیریں فرہاد دا قصہ لِکھیا۔ پر جیہڑی لکھت سب توں ودھ مشہور ہوئی اوہ” قصہ سیف الملوک” سی۔

 سیف الملوک 

درد منداں دے سُخن مُحمد دین گواہی حالوں

جِس پلے پھُل بدھے ہوون آوے باس رُمالوں

نیچاں دی اشنائی وِچوں کِسے نہیں پھل پایا

کِکر تے انگور چڑھایا ہر گُچھا    زخمایا 

خواجہ غلام فرید مِٹھن کوٹی(1845 ۔1901)     

آپ دی پیدائش چاچڑیاں شریف وچ مولانا خدا بخش دے گھر ہوئی۔ وڈے بھرا مولانا فخرالدین آپ دے مُرشد وی سن۔ خواجہ غلام فرید پنجابی توں اڈ بہت ساریاں زُباناں دے ماہر سن ۔ خواجہ غلام فرید نے ” کافی” صنف نوں بہت کھلار عطا کیتا۔ آپ دی شاعری وچ جتھے تصوف دے خزانے مِلدے نیں اوتھے اپنے علاقے ”روہی” نال  جُڑتل وی ملدی اے۔ آپ دا مزار چاچڑاں شریف وچ اے۔                                                                                                                                                           کافی 

اُپرم بید بتاوں، میں اَگیانی کو گیان سُناوں

سُرت سُرندھ ہاتھ موں لے کر، پریم کی تار بجاوں

پانچ سکھی مِل رام دوارے سَت گُر کی جَس گاوں

کُنج گلی میں شام  سُندر سَنگ ہوری دُھوم مچاوں

مِیت چیت پچکاری ماروں پریت گُلال اُڈاوں

کہاں  اجودھیا سنبل مَتھرا  کہاں گُو ر دَھن جاوں

لچھمن رام کُلینا کلگی اپنے آپ موں پاوں

دیسوں کہاں  بدیس کو دوڑوں جوگ براگ کماوں

سورج چاند کوسنمکُھ راکھوں  سُن سمادھ لگاوں

پِپل تُلسی کاہے کو پُو جوں کاہے کو تِیرتھ ناوں

اَور سے کام فرید نہ میرو آتم دیو مَناوں

           سچل سرمست(1736۔1826) 

آپ دا ناں عبدالوہاب تے تخلص سچل سی۔ آپ ریاست خیرپور سندھ دے اِک پنڈ ”درازا” وچ جمے پلے۔والد دا ناں صلاح الدین فاروقی سی۔ ہفت زُبان شاعر نیں۔ 

کافی

وے رانجھا   ہر کہیں دا سانجھا وے رانجھا ( رہاو)

توں تاں تخت ہزارے  دا سائیں چاکاں دی چال چلیندئیں

کہیے سبب وِچ جھنگ سیالیں بھول جو اپنے بھُلیندئیں

تُوں تاں کھَڑدائیں ندی کِنارے حُسناں وِچ ہُلیندئیں

اپنی ذات تے اپنا نالا سَچُو کِیویں اَلیندئیں

ہاشِم شاہ(1752۔1821)                                

حاجی مُحمد شریف دے گھر جگدیو کلاں تحصیل اجنالہ ضلع امرتسر  وِچ جمے۔ ہاشم شاہ اپنے باپ توں وکھ میاں امیر اللہ بٹالوی کولوں عربی، فارسی رمل تے نجوم دے علم پڑھے۔ آپ نے بہت کتاباں لکھیاں پر سی حرفی وچ ”سسی پنوں” تے دوہڑے چوکھے مشہور ہوئے۔                                     ہاشم شاہ دے لِکھے قِصہ شیریں فرہاد وِچوں  ونگی ویکھو:

شیریں فرہاد

صاحب رب کاریگر ازلی قُدرت اپر اپارا

ہر ہر دے وِچ ذات اوسے دی پر اوہ آپ نیارا

خود نوروں رب نور نبی دا رکھیا قُطب ستارے

اُس دے اندر نُور نبی دے کئی  لکھ سال گُزارے

دُھندو کار غُباری آہی نہ سی کُجھ نشانی

تِس دِن قلم نی لوح فرشتہ خاکی  نہ نورارنی

جِبرائیل کیہا یا حضرت سُنو حقیقت ساری

سب تھیں اول پیدا کیتا مینوں رب غفاری  

دمودر داس  (1568-1484)

ہیر  رانجھے دا کمال دا قِصہ لِکھیا اے۔  ایہہ قِصہ بند دی بنتر وِچ لِکھیا گیا اے ۔ بحر نِکی اے۔ شاعری دا ڈھنگ اِنج اے جیویں فلم بنائی جاندی اے۔

اکھیں ڈِٹھا قِصہ کِیتا   ، مَیں تاں گُنی     نہ کوئی

شوق شوق اُٹھی ہے مینڈی، تاں دِل امُک ہوئی

اساں مُونہوں اَلایا اوہو، جو کُجھ نظر پیو ای

آکھ دمودر اگے قِصہ، جو سُنے سبھ کوئی

سُن قاضی اِک عرض اساڈی ایہہ اِکتھ کہانی

لوح قلم نہ عرش  نہ  کُرسی ندریں   نہ آوے پانی

زمین زمانہ چند نہ سورج جوتی جوت سمانی

کوئی  تدوکا پاسوں ہووے تاں  میں شاہد آنی

حافظ برخوردار (1620 ء جنم )

حافِظ برخوردار ناں دے کئیں شاعر مِلدے نیں۔ ایہہ حافظ برخوردار پِنڈ مُسلمانی والا تحصیل علی پُور ضلع گوجرانوالہ دا وسنیک دسیا جاندا اے۔ ایس دا لِکھیا قِصہ مرزا صاحباں بہت مشہور اے۔

حافظ برخوردار  دی مرزا صاحباں وِچوں اِک بند:

ترنجن کھیڈے صاحباں ہتھ سوہیندی ونگ

بھٹھی چڑھی  پریم دی چو چو پووے پتنگ

عشق مجازے کھرل دا  ٹھپا لائیں انگ

چیٹک مرزے یار دا سُوہا چڑھیسی رنگ

سسی حافظ برخوردار وِچوں اِک بند:

خالق خلقت ساز کے ، کیڈ اُٹھایا بھار

ناز اُٹھائے کُل دے ، خالق رب غفار

کم ناہیں تیرا قُدرت دا، حافظ کریں وِچار

لاہیا لوڑیہے سِرے توں، جاں جاں چاڑھن یار

شاہ لطیف  (  1690ء جنم) 

سندھ وِچ جمے کلہوڑا  خاندان دی حکومت سی۔ سارے دھرماں نوں پڑھیا سمجھیا سفر کیتا۔  شاہ لطیف دی شاعری ہر قِسم دے دھرم تے علاقائی تعصب توں پاک اے۔

شاہ لطیف  دے سُر ہیر رانجھو وِچوں  اِک ونگی:

وائی

ہیر بیراگن ہوئی وو میاں رانجھا

ہیر بیراگن ہوئی

رانجھن متھے لال  جو بھوچھن

ہیر متھے جا لوئی

جَنہہ تڑ رانجھن منجھیاں چارے

کوتڑ سُونہائے میں سوئی

سُر بیراگ ہندی وچوں اِک چون:

گُرو گوبند دوہیں کھڑے پاگیں لگاں  میں کانہہ

میں واری تِس گُرو کے جِس گوبند مِلایا مانہہ

اُس مرنے نوں کیا روئیے جو گھر اپنے  جاء

رووے تے بندی آپ کوں جو ہاٹ ہاٹ بکاءِ

جِس مرنے سِیں جگ ڈرے وہ مرن میراآنند

کب مرئیے کب پائیے پورن پر مانند

پیر محمد  ( جمن تے مرن ورھا نا معلوم)             

 آپ پنڈ نوناں والی ضلع گجرات دے رہن والے سن۔ ” چٹھیاں دی وار” آپ دی اہم لکھت اے۔ پیر محمد دی لکھی وار نوں 1764 توں 1797 تیک پنجاب دے ایس خطے دی با اعتبار تاریخ آکھیا جا سکدا اے۔  وار اِک لمیری کوتا ہوندی اے جِس وِچ جنگ دا حال لِکھیا جاندا اے۔

تے لگی سٹ نقاریاں ، ہر ڈیرے وجن

تے توفاں ہور جمورچے، جیوں بدل گجن

تے گھوڑے کرن شتابیاں اُٹھ کٹکوں بھَجن

تے تیغاں بہت پیاسیاں، نہ رتوں رجن

جے مردا شربت پیتیاں ، نہ موہرا دئیے

ویکھ دلاسا دشمناں، نہ غافل تھیئے

جے دسن غور دلاسیوں، چا باہن قضیئے

تے دغا نہ کھائیے دشمناں پر جاں جاں جیئے

علی حیدر ملتانی(1690۔ 1765)                        

علی حیدر چونترہ ضلع ملتان وچ پیدا ہوئے۔آپ دے والد دا ناں شیخ محمد امین سی۔ علی حیدر گیلانی سید سن تے خواجہ فخرالدین دہلوی دے مرید سن۔ آپ دیاں لکھیاں ” سی حرفیاں” بہت مشہور ہوئیاں۔ صفوراں یا سپوراں ناں دی مائی توں بہت اثر لیا علی حیدر نے۔

“مائی صفوراں پُورن بھانڈا حیدر ڈھوراں ڈنگراں جیہا ” 

علی حیدر دی سی حرفی دی ونگی اے:

ہ ہوش نہ چھڈی عشق تیرے اتے اِس وِچ بہت دِلگیریاں نی

جنہاں عشق دی چولڑی رنگ لئی اوہناں چِٹیاں چادراں  چیریاں نی

بادشاہاں دے پُتر کنگال کیتے جِنہاں ملیاں چا فقیریاں نی

علی حیدرا وے جِتھے عِشق رہندا اوتھے رہندیاں نہیں امیریاں نی

مولوی غلام رسول عالمپوری(1849۔1892)       

مولوی غلام رسول عالمپوری ضلع ہوشیار پور دے پنڈ عالم پور کوٹلہ وچ جمے۔ والد دا ناں مراد بخش سی۔آپ ذات دے گُجر سن۔ بائی ورھیاں دی عمر وچ مولوی غلام رسول ہوراں نے ” داستان امیر حمزہ” جیہی وڈی تے مقبول کتاب لکھی۔چھ ہزار چھ سو چھیاٹھ شعراں وِچ   قُرانی قِصہ حضرت یوسف ؑ دا  ” احسن القصص”  لِکھیا اے۔ مولوی غُلام رسول دِیاں لِکھیاں چِٹھیاں وِچوں اِک ونگی :

ندیوں پار وگ چِٹھیئے لئیں خبراں کیہے پئے معاملے درد والے

ساڈے نین وِچھُنڑے رَت بھِنے لہراں مار وگاوندے ندی  نالے

ندیوں پار وسیندیا بیلیا او تیریاں اُلفتاں دے ڈِٹھے عجب چالے

تیرے درد فِراق دیاں شورشاں نے ترسندڑے نین وِچ نیر گالے   

پیرو  پریمن

رنجیت سِنگھ ویلے ہوئی۔جمن بارے کوئی پک نہیں مِلدا تے مرن ورھا1872 مِلدائے ۔قوم تیلی سی تے گوجرانوالہ وزیرآباد دا وچکارلا علاقہ سی پیرو پریمن دا۔  گُلاب داس گیان دھیان والے سن پیرو اوہناں تیک اپڑی تے اوتھے ای رہی مرن تیک۔ بابے نانک دے کلام  دا اثر دِسدائے پیرو پریمن دی شاعری وِچ۔ 

آؤ مِلو سہیلو رل مسلت کرئیے 

   بھئے سمُند اتھاہ ہے کہہ کِس بِدھ ترئیے

پیرو نام جہاج ہے گُر کھیوٹ میرا

  پون پریم چلاوسی پار ہوسی ڈیرا

پیرو بندئیے جاگ لے ہُن جاگن ویلا

ایسے جنم ملاوڑا پِھر ہوءِ نہ میلا

بابا وجید

بابا وجید بارے وکھو وکھ وِچار نیں کھوجکاراں دے۔ کاہن سِنگھ نابھا دا  وچار اے جو بابا وجید دا ویلا   1600- 1550

دا اے۔ وجید ناں بایزید توں بنیا اے۔ ایہہ جلندھر دے پٹھان سن۔   بادشاہ اکبر  دے ویلے وِچ ہوئے۔ سلسلہ روشنائی سی۔ شاعری کردے تے  پڑھن پڑھاون دا کم کردے۔ ساری حیاتی ویہار نوں  بدلن دا آ ہر کیتا تے ماڑیاں دے حق لئی آواز بُلند کیتی۔ 

کابل وِچ ناقابل میوے کھاوندے

کھانے گرما گرم تے نرم  ہنڈاودے

دکھن دے وِچ بھُکھے مردے ہُنرور

وجیدا کون صاحب نوں آکھے ایوں نہیں اِنج کر

اِکناں دے دھن پلے شاہ سداوندے

پہنن ململ خاصہ مُشک ہنڈاوندے

اِکناں  بِھکھ نہ پَیندی پِھردے دربدر

وجیدا کون  صاحب نوں آکھے اِیوں نہیں اِنج کر

 نانک یوسف(1792ء جنم)

سندھ  دے علاقے  درازا  وِچ     یوسف  تے یعقوب   داسچل سر مست دے نال گوڑھا سانگا سی۔ سچل سر مست نے یوسف دی شاعری پڑھ کے اوس نوں نانک یوسف دا ناں دِتا ۔  

دِین مذہب کُوڑا جھگڑا  

رِندی رَہزن کے سِر لگڑا

دُنیا سارا مکر فریب

خارج تِس دا خیال  خریب

دُنیا دار دُنیا وِچ اندھے

دھو دھو کرن اجائی دھندے

دُنیا دقیانوس گنوایا

دریا وِچ فرعون بوڑایا

کِیتس قاروُں دا مونہہ کالا

شدادی مُراد مسالا

نانک یوسف پریم کی بانی

ساکھ سچی سُن عِشق کہانی

واہ گُرو جی شاہ درازی

صاحب رَضا میں عاشق راضی

نجابت  ( 1779-1689)

نجابت دی مشہور لِکھت  ” نادر شاہ دی وار ” اے۔

اول دِلی توریاں کر آپنی پائی

پجیر لئی چوہاناں اَنگ خوش کر لائی

پھیر لئی سی غوریاں کوئی مُد وَسائی

لئی پٹھاناں آن کے گھر چوتھے آئی

بابکیاں چوغطیاں گھت سار کُٹائی

دِلی نِت نَو وَرنئیے رَت دَھڑی لَوائی

ماس کھائیں رَج   پُتراں جِیوں بَکر قصائی

لِکھ لہائیاں کھُوہنیاں مُول مہر نہ کائی

نِوِیاں زِویاں اِک سِر دَھریں نِت حُسن سَوائی

دِلی توں شہزادیاں کھیہہ ہوندی

بیدل فقیر  (1815ء جنم)

فقیر قادر بخش بیدل سندھ دے علاقے روہڑی وِچ فقیر محمد محسن قُریشی دے گھر جمے۔ شاعری کیتی فارسی، پنجابی تے سندھی وِچ۔ 

کافی

باجھوں گُم تِھیون دے یارو بیا کوئی ہُنر نہ ہَلن دا

سِر نُوں قدم کریندا جوئی راہ رِندی سوئی چَلن دا

چھوڑ گیا جوئی جِسم دا جَیفہ ول نہیں سوئی وَلن دا

وہم وجود حقیقت دے وِچ لُون پانی وگ گلن دا

کلمہ حق دا آکھن عاشق توڑے سُولی سِ سَلن دا

بیدِل بے رنگی وِچ کثرت چال عجائب چَلن دا

شاہ مُحمد( 1862 – 1789 )

” جنگ ہِند پنجاب ” سِکھاں دی وار لِکھی۔ رنجیت سِنگھ دے مرن پِچھوں سِکھ مِسلاں دیاں آپسی لڑایئاں دا حال ایس وار وِچ مِلدائے۔

 شاہ محمد نوں بٹالہ ضلع گُراسپور دا وسنیک دسیا جاندا اے۔

جنگ ہند پنجاب دا ہون لگا دوویں بادشاہی فوجاں بھاریاں نیں

اج ہووے سرکار تاں مُل پاوے جیہڑیاں خالصے نے تیغاں ماریاں نیں

شاہ محمد اِک سرکار باجھوں فوجاں جِت کے انت نوں ہاریاں نیں

By Asma Qadri

1aasmaqadri@gmail.com